Giá trị cồng chiêng trong đời sống của người Mường

          Cồng chiêng có vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa, tinh thần của người Mường Hòa Bình. Những cụ cao niên đất Mường kể rằng: âm hưởng tiếng cồng, tiếng chiêng từ rất lâu đã tồn tại trong tâm thức của người Mường.

               Khi xưa, con người thưa vắng, núi non trập trùng, rừng suối hoang vu, tiếng cồng chiêng đã xua đổi muông thú. Tiếng cồng chiêng gọi bạn nơi rừng thẳm. Tiếng cồng chiêng vui duyên đôi lứa, ngày hội đầu xuân. Tiếng cồõng chiêng tiễn đưa người về với ông bà, tổ tiên.

Giá trị cồng chiêng trong đời sống của người Mường

Đồng chí Bùi Tú Cao, Trưởng phòng nghiệp vụ Sở VH-TT&DL cho biết: Đối với người Mường Hòa Bình, cồng chiêng không chỉ đơn thuần là nhạc cụ mà đã trở thành giá trị văn hóa tinh thần không thể thiếu trong đời sống cộng đồng. Cồng chiêng nối dài cùng lịch sử phát triển cũng như hồn cốt, khí chất của dân tộc Mường. Giai điệu cồng chiêng dường như luôn thường trực trong đời sống thường nhật. Cồng chiêng gắn bó với người Mường không chỉ để thỏa mãn nhu cầu thưởng thức âm nhạc mà có vai trò lớn trong lao động, sản xuất. Trong khi trống đồng là loại vật linh được coi là quyền sở hữu của tầng lớp lang, đạo lớn xưa thì cồng chiêng chiếm lĩnh, lan tỏa trong không gian rộng lớn, in sâu, hòa đậm trong mỗi bản làng, gia đình một cách dung dị. Từ những tư liệu, cứ liệu sưu tầm được cũng có thể nhận biết rằng âm nhạc cồng chiêng, không gian văn hoá cồng chiêng Mường đã hình thành từ rất sớm và đang được phát triển theo sự phát triển của lịch sử dân tộc. Cồng chiêng có mặt mọi lúc, mọi nơi trong lao động sản xuất, sinh hoạt đời thường; trong quyền lực của lang, đạo xưa và trong lễ nghi tín ngưỡng phong tục, trong suốt cuộc đời người Mường từ khi sinh ra đến khi về với Mường ma. Chiêng còn là dụng cụ thông tin liên lạc, báo hiệu, phát lệnh khi bản làng có cướp bóc, giặc giã để tập hợp nhân dân cùng đoàn kết bảo vệ sự bình yên. âm thanh cồng chiêng trầm hùng, vang vọng, khi dập dìu đưa đẩy, mỗi vùng Mường có những phương thức đánh chiêng phù hợp với đặc trưng của dân tộc địa phương.

Đồng chí Bùi Tú Cao cho biết thêm: Qua thống kê, cả tỉnh còn lưu giữ được  gần 1 vạn chiếc cồng chiêng. Trong đó, cồng chiêng chủ yếu được lưu giữ ở các huyện Kim Bôi, Lạc Sơn, Tân Lạc, Đà Bắc và thành phố Hoà Bình. Dân tộc Mường có 34 lễ hội lớn thì 24 lễ hội có sử dụng cồng chiêng như: lễ mừng nhà mới, thành hôn, hội đánh cá, khai hạ, xắc bùa, cơm mới… Trải qua lịch sử phát triển lâu đời đã định hình một giàn chiêng gọi là xắc bùa. Chiêng xắc bùa phải có từ 4, 5, 7, 9 chiếc. Một bộ hoàn thành phải có đủ 12 chiếc, cùng 12 cô gái xinh đẹp đánh chiêng. Giàn chiêng 12 chiếc còn được quan niệm biểu hiện 12 tháng trong một năm. Giàn chiêng đông nhất, lớn nhất với 12 chiếc được phân ra làm 3 bộ nhỏ: 4 chiêng dàm, 4 chiêng bồng và 4 chiêng tlé. Những chiếc chiêng, bộ chiêng thuộc quyền sở hữu của từng gia đình nhưng khi sử dụng trình tấu lại ở không gian văn hoá cộng đồng. Sự góp sức thành bộ chiêng cho thấy tính gắn kết, cộng đồng của người Mường rất cao và bền chặt. Khác với cồng chiêng Tây Nguyên chủ yếu do nam giới thực hiện, cồng chiêng của người Mường chủ yếu là nữ giới đánh. Nhiều tài liệu ghi lại, trước đây, người Mường đã sử dụng  trên 1.000 cô gái với phương thức hòa tấu, trình diễn trên 1.000 chiếc chiêng. âm nhạc nền nếp, sôi động, giai điệu hòa thanh chuẩn mực, động tác, đội hình chuyển động thướt tha, giàu thẩm mỹ.

Theo nghệ sỹ ưu tú Bùi Chí Thanh, nhà nghiên cứu văn hóa Mường, đồng bào Mường coi cồng chiêng là vật báu, linh hồn bất tử của gia đình và cộng đồng. âm nhạc cồng chiêng của người Mường Hòa Bình là sự hội tụ đầy đủ của tự nhiên và cuộc sống, tiết tấu nhịp nhàng, có lúc êm đềm, sâu lắng, có lúc rộn ràng, sôi động… Thưởng thức âm hưởng của cồng chiêng phải đứng từ xa, đứng trong khung cảnh suối khe, đồng bãi, nhà sàn, mới cảm nhận hết cái tinh tuý, hùng tráng của nó. Thực hiện Nghị quyết T.Ư 5 (khóa VIII) về “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”, tỉnh ta đã quan tâm bảo tồn, gìn giữ và phát huy những nét đặc sắc của văn hóa dân tộc Mường, trong đó, đặc biệt chú trọng đến công tác nghiên cứu, sưu tầm, gìn giữ và phát huy giá trị không gian văn hóa cồng chiêng. Tỉnh quan tâm tạo môi trường phục hồi, gìn giữ các lễ hội truyền thống tốt đẹp của người Mường, tổ chức các màn trình diễn cồng chiêng, tổ chức gìn giữ, truyền dạy dân ca, âm nhạc cồng chiêng. Đã có một số đề tài khoa học về bảo tồn văn hóa cồng chiêng được thực hiện. Văn hóa cồng chiêng bước đầu được bảo tồn và có sức sống khá bền vững trong đời sống của người Mường. Lễ hội khai hạ cùng những màn trình tấu cồng chiêng đã trở thành lễ hội truyền thống của nhiều địa phương. Màn trình tấu cồng chiêng “Vật báu – hồn thiêng” và màn diễu hành cồng chiêng đường phố tại Lễ kỷ niệm 125 năm thành lập tỉnh Hòa Bình đã được Trung tâm Sách kỷ lục Việt Nam xác lập kỷ lục Guiness màn trình tấu cồng chiêng lớn nhất Việt Nam vào tháng 10/2011.

            Tỉnh ta may mắn có được nền văn hoá Hoà Bình rực rỡ, nổi tiếng, trong đó có một kho tàng cồng chiêng đồ sộ với những bản nhạc, phương thức trình diễn đặc trưng. Những giá trị tinh thần, văn hóa, nghệ thuật của không gian văn hóa cồng chiêng đã và đang khẳng định sức sống trong lòng dân tộc. Tỉnh đang đề nghị Bộ VH-TT&DL xem xét, công nhận “Không gian văn hóa cồng chiêng của người Mường” là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.